Nasze ręce to doskonałe narzędzia wyspecjalizowane w wielu zadaniach, tych dnia codziennego jak i czynności wymagających niezwykłej precyzji. Są naszym oknem na świat, umożliwiają nam jego poznawanie i odczuwanie. Sprawne ręce pozwalają nam na rozwijanie wielu umiejętności, wyrażają nasze emocje, wreszcie umożliwiając nam samodzielne funkcjonowanie.
Czasem jednak rozwój sprawności rąk przebiega w sposób nieprawidłowy. Skala tych nieprawidłowości rozciąga się od całkowitej niezdolności do kontrolowania ruchów rąk do drobnych trudności grafomotorycznych czy nieprawidłowego chwytu. Czasem bywa i tak, że nieprawidłowy chwyt to tylko wierzchołek góry lodowej, pod którym ukrywają się m.in. takie trudności jak: niewłaściwa stabilizacja centralna, nieprawidłowa integracja bodźców sensorycznych czy zaburzenia somatognozji bądź orientacji przestrzennej.
Terapeuta ręki powinien posiadać podstawową wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii kończyny górnej, psychologii rozwojowej oraz pedagogiki specjalnej. Niezbędna jest również wiedza z zakresu integracji sensorycznej.
Ręka nie działa w odosobnieniu od reszty ciała, rozwój motoryki małej dziecka przebiega równolegle do jego całościowego rozwoju. Planując terapię ręki należy więc dokonać dokładnej obserwacji funkcjonowania dziecka w różnych sferach rozwoju. Dokładna analiza potrzeb oraz trudności dziecka umożliwi postawienie trafnych celów w pracy nad rozwojem sprawności ręki. Trafnie sformułowane cele to już połowa sukcesu.
Terapia ręki to nie tylko ćwiczenia dłoni i palców ale przede wszystkim ćwiczenia całego ciała, obejmujące:
- stymulację proprioceptywno-dotykową,
- usprawnianie somatognozji oraz orientacji przestrzennej,
- stymulacje dużych ruchów, poprawę stabilizacji centralnej,
- ćwiczenia w obrębie obręczy barkowej, stawu ramiennego, stawu łokciowego oraz ćwiczenia rozwijające sprawność nadgarstka oraz dłoni i palców,
- rozwijanie zdolności do izolowania ruchów barków, łokci, nadgarstków,
- naukę prawidłowej postawy,
- poprawę reakcji równoważnych,
- naukę przenoszenia ciężaru ciała,
- usprawnianie koordynacji obustronnej ciała z przekraczaniem linii środka,
- integrację odruchów,
- integrację sensoryczną, w tym odwrażliwianie dłoni,
- rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
- stymulację integracji bilateralnej,
- rozwijanie czynności samoobsługowych,
- korekcję nieprawidłowego chwytu,
- rozwijanie percepcji wzrokowej oraz poprawę płynności ruchów gałek ocznych,
Układając plan terapii pamiętajmy o odpowiedniej kolejności wprowadzanych zadań i ćwiczeń. Zaczynamy od stymulowania czucia głębokiego oraz aktywizowania całego ciała. Zapewnienie odpowiedniej ilości bodźców proprioceptywnych pozwoli dziecku lepiej poczuć swoje ręce, a co za tym idzie wzmocni jego kontrolę nad ruchami rąk, a także orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Jeśli dziecko przejawia trudności z odpowiednią dystrybucją napięcia mięśniowego wprowadzamy ćwiczenia mające na celu wzmocnienie mięśni posturalnych. Wprowadzamy ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową i zwiększające zakres ruchu w stawie barkowym. Kolejno rozwijamy sprawność stawu łokciowego, nadgarstka oraz palców. Wprowadzając kolejne zadania pamiętajmy więc, aby przechodzić od ćwiczeń aktywizujących całe ciało do usprawniania precyzyjnych ruchów palców.
Układając ćwiczenia umożliwiające realizacje postawionych celów pamiętajmy, aby przygotowywane zadania były możliwie jak najbardziej atrakcyjne dla dziecka. Każde ćwiczenie może stanowić jakąś opowieść, nieść w sobie szczyptę humoru. Im więcej pozytywnych emocji wyzwolimy w dziecku, tym jego mózg „chętniej” przyswoi nowe umiejętności. Właściwa mobilizacja dziecka przyśpieszy jego sukcesy a także sprawi, że terapia będzie nie tylko obowiązkiem ale i również doskonałą zabawą.
WAŻNE: Podczas zajęć należy właściwie dobrać pozycję dziecka. Odpowiednia pozycja umożliwia wykorzystanie maksimum możliwości pracy rąk, co w szczególności ma ogromne znaczenie w pracy z dziećmi z zaburzeniem rozwoju ruchowego. Pozycja powinna być aktywna, umożliwiać jak największą samodzielność dziecku oraz wykonywanie ćwiczeń w prawidłowym wzorcu ruchowym.
Bibliografia:
Bartkiewicz W., Giczewska A.: Terapia ręki. Acentrum Szkolenia S.C., Warszawa 2014.
Kranowitz C.: Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie. Harmonia, Gdańsk 2011.
Maas F.V: Uczenie się przez zmysły. WSiP, Warszawa 1998.
Michałowicz R., Jóźwiak S.: Neurologia dziecięca. Urban and Partner, Wrocław 2000.
